68 Studeren in Frankrijk: Hoe verder? Mee doen met ‘The War for Talent’?

23 juni 2011

Bijlage toegevoegd op 24 augustus 2011: Hoe een beursintroductie totaal mis kan gaan…

Dit moge ver afstaan van de meeste BON-lezers, maar de perverse tentakels van deze pseudo-oorlog dringen in alle geledingen van de samenleving door. In extenso in de bijlagen: A) ‘The War for Talent’, het evangelie van McKinsey & Company, 1997-2001: ‘…Having great managerial talent has always been important, but now it is critical…In today’s competitive knowledge-based world, the caliber of a company’s talent increasingly determines success in the marketplace…The war for talent will persist for at least the next two decades…The forces that are causing it are deep and powerful. The war for talent is a business reality….At the same time, the supply of talent is constrained’. En één repliek gepubliceerd in de Financial Times in 2009: B) ‘…The ideology’s popularity was not a result of its inherent rightness but because it served as a convenient justification (validated by McKinsey’s ‘War for Talent’) for high-flyers to elevate their self-image, embed their position and raise their pay… This is a culture devoid of self-criticism and self-analysis’…Valueless leadership is allowed to flourish..’

————-

Op een regenachtige dag heb ik een jonge man begeleid naar zijn grootbank in de zakenwijk van La Défense, ten westen van Parijs. Het was uit nieuwsgierigheid om mijn vroegere conditie van bankemployee te vergelijken met de zijne. Het ontmoetingspunt is het ondergrondse station van Les Halles, waar de regionale metrolijnen elkaar kruisen. De dagelijkse landverhuizing waar honderdduizenden aan meedoen vanuit de woonplaatsen vooral ten oosten van Parijs naar de werkplaatsen in het westen, komt hier langs. Op dit spitsuur volgen de treinen elkaar om de 3 minuten op, maar we moeten 3 uitpuilende ‘rames’ voorbij laten gaan, voordat er een trein langs kwam met wat ruimte. In Les Halles zijn er momenten, vooral ’s avonds laat, dat men zich in Afrika waant, als blanke behoor je dan niet tot de zichtbare minderheid, maar tot de enkelingen (1). In het spitsuurtransport zijn we weer helemaal onder ons en collectief jong, 50-plussers zijn er nauwelijks. In 10’ zijn we in La Défense waar de trein zich leegt als de stortbak van een toilet. En dan moet men weer in de queue staan voor de roltrappen om in de buitenlucht te worden uitgespuugd van de autoloze esplanade waar alle hoge gebouwen op uitkomen. Het is doodstil op de tienduizenden gedempte voetstappen na die zich in één of andere richting reppen. In de grote hal van zijn gebouw is het wéér wachten op de snellift die na de 25ste verdieping overal stopt… Hij doet er dagelijks 3 kwartier over om van zijn huis de 33ste verdieping te bereiken. Voor velen duurt dat dubbel zo lang… Ja, die hogere verdiepingen, er zijn er 37… wie daar werkt symboliseert via de interne hiërarchie het eigen belang van de bank. De afdelingen van de bank die het meeste verdienen, zitten het hoogst. ‘Puur toeval’, zegt men dan.

Het overwicht van het algemene belang zoals dat na 2008 door de politiek had moeten zijn afgedwongen is inmiddels in compromissen verzand die ten voordele van de banken zijn. In dit brandpunt van de mondialisering is ‘The War for Talent’ het nieuwe evangelie. Hier zitten de glamour jongens van de equity & debt capital markets die IPO’s & buy-outs, kapitaalsverhogingen, fusies & privatiseringen, derivaten, obligaties, securitisations, swaps enz. opzetten en eventueel syndiceren en ook veel participeren in operaties die door andere banken zijn opgezet. In de grotere ‘deals’ zijn er meer dan 20 participerende banken die allen hetzelfde voorbereidende werk doen in een tot de lippen reikende vloed van Excel gegevensverwerking en een orgie van power-point simplificaties die uitkristalliseren in k(l)eurig gepresenteerde draaiboeken, iets te opgeleukte verkoop documenten, met een specifiek woordgebruik, een ‘samenvatting’ vindt men terug als ‘executive summary’, ‘toelichting’ wordt ‘inside story’, ‘bijlagen’ worden ‘appendices’ enz. ‘They overweight information that confirms their viewpoint…and their interest’*. Ze nemen zich zeer au sérieux, maar als je alle ‘hype’ naar het Nederlands of Frans zou vertalen, dan komt dat als iets te overdreven over: ‘winning brands’, ‘unprecedented opportunities’, ‘talent mindset’, ‘pure player’; ‘incomparable distribution platform’; ‘capitalize on positive markets momentum’; ‘post green-shoe’; enz..

Het zijn de cash cows van de grootbanken. [Deutsche Bank’s] corporate and investment banking business … generates about two-thirds of the bank’s revenues and more than 85 per cent of its profits (FT van 16 juli 2011). Maar dat is een uitschieter, laten we het houden op, zegge, 60 à 70% van de jaarlijkse winst en dat wordt door een relatief klein, maar slagvaardig equipe tot stand gebracht. Collectief zijn ze heel wat meer wendbaar en corveeabel dan de logge massa van het gewone bankbedrijf. De motoren die dit soort afdelingen in stand houden heten: overvloed van liquiditeiten, lage rentevoet, fiscale renteaftrek bij overnemingen, afwentelingsmogelijkheden, vooral fiscaal, en een dominante ‘greed is good’ (= bonus) ideologie waarmee men naar ‘deals’ kijkt. Wat na één of twee jaar van een ‘deal’ terecht is gekomen, regelmatig gaat het mis, en wat cumulatief de sociale kosten zijn, worden nooit bij de discussie betrokken. Zo’n afwenteling vindt bijv. plaats naar de sociale verzekering in de vorm van werkeloosheidsuitkeringen. Komt daar een vraag over dan is er altijd wel een ‘paper’ beschikbaar die uitlegt dat uiteindelijk iedereen meeprofiteert van de macro economische stuwende werking van de financiële meccano en hun capaciteit beter (en vooral beter betaald) managementtalent aan te trekken om de vernieuwde entiteiten in het gareel te brengen voor een stralende winstgevende toekomst dat het hele volk, onder andere via de herdistributie door de pensioenfondsen, ten goede komt. Het is waarlijk heel onbehoorlijk te stellen dat het om financiële arbitrages gaat, bij iedere ronde blijft er 3 tot 8% aan de strijkstok hangen, macro-economisch levert het waarschijnlijk weinig op.

U, lezer, heeft het waarschijnlijk al vermoed, in deze oligopolistische wereld moet men de ‘moordende concurrentie’ tot zijn ware proportie ‘down sizen’, want om de basis commissie (zegge, globaal 3 à 8% van de totale som) wordt weinig onderhandeld en om alle secundaire voorwaarden en parameters des te meer. Het resultaat is een dure, kwalitatief (en per bank) weinig van elkaar verschillende, gestandaardiseerde dienstenverlening. Er zijn maar een 30-tal aanbieders (= grootbanken) en de potentiële klanten zijn wereldwijd de grotere meest aan de beurs genoteerde bedrijven. Voor een groot land als Frankrijk zijn dat waarschijnlijk 100 à 200 bedrijven… De slippendragers, accountants, advocaten, headhunters, consultants en fiscalisten, eten graag uit de vleespot mee, ‘aux frais de la princesse’ (= emitterende bedrijf) wel te verstaan. Zo kan het advocatenkantoor dat een ‘midcap’ beursintroductie (IPO) begeleidt, rekenen op € 300 à 400.000+btw. (2).

Oligopolies. Denkt U daar eens over na. In Nederland denkt men graag idealistisch in termen van spreiding van kennis, macht, Amerikaanse methodes en gelijke kansen voor iedereen. En uiteraard moet alles geprijsd zijn, ook de waarde van een leraar…. Klakkeloos overgenomen uit Amerikaanse tekstboeken, herkauwd, geassimileerd, er is geen plaats voor de ‘pensée non-rentable’. Iets anders zou voor de poldergeest ‘beyond comprehension’ zijn. Met die mentaliteit hebben de Heer Bos, onze Neelie, de Heer Wellink en de apostels van Rhineland Exit! zoveel beslissingshefbomen uit handen gegeven en van ons overzeese bankwezen een mierenhoop gemaakt. In wezen is men in de mondialisering niet bezig met spreiden, en nog minder met eerlijk verdelen, maar met opstapelen. Zelfs een land als Frankrijk heeft moeite zich in het grove geweld te handhaven om iets eigens door te drukken. Hun thuismarkt niet groot genoeg om op terug te vallen en te klein om duurzaam goede sier te maken. Bovendien is het hun collectieve mentaliteit ‘anders’, zo worden dezer dagen de Franse banken een beetje bespot omdat ze ‘minder recruteren om de opdoemende ontslagronde te vermijden’ (= sauver l’emploi de leurs aînés) terwijl de Angelsaksische banken met hun beperkte tijdshorizon en ‘problem solving’ mentaliteit er geen been in zien ‘deadwood’ te ‘cutten’ en ‘underperformers’ op de ‘pavement’ te laten ‘bouncen’ als het ad hoc nodig is, alsof je dat allemaal rechtvaardig kan meten en alsof je als bank geen sociale verantwoordelijkheid hebt, alsof het niet nodig is zich te identificeren met het algemene belang… (3).

De binnenkomers zijn weliswaar zeer opportunistisch met meer eigendunk dan collectieve dienstbaarheid, maar dat wil niet zeggen dat ze in hun binnenste met het systeem eens zijn dat hen nogal willekeurig als ulevelletjes in de wind laat gaan. Banken recruteren uit alle rangen en standen, au fonds is het een coöptatie van fatsoenlijke mensen onder elkaar. De genoemde ‘glamour’ is overigens relatief. Het is niet iets gebaseerd op afkomst, geërfde rijkdom, allure, brede algemene kennis e.d. Voor de beginners is het een pure geldkwestie. De beginsalarissen vanaf € 45.000 voor afgestudeerden met een onmiddellijke (bescheiden) deelname in de bonuspool (4) liggen 30% hoger dan bij de beginnende ingenieurs, die maatschappelijk waarschijnlijk nuttiger zijn. Bovendien is het werken in de hoofdstad beduidend pleizieriger dan ergens in de rimboe of in een verre provincie, vooral als je niet getrouwd bent.

Deze bankactiviteit zuigt enorm veel talent op en roomt de arbeidsmarkt af voor de ‘fine fleur’ van de economische en technische ‘grandes écoles’, die er handig op in spelen. Zo is de rangschikking van de Financial Times van de beste economische opleidingen gebaseerd op het beginsalaris en de toename daarvan gedurende de eerste 3 jaar. Daar scoren de banken en de ‘consultants’ het hoogste in. Hoe meer een business school hun afgestudeerden in die 2 sectoren weet te plaatsen, hoe hoger ze in de rangschikking terecht komen… (5), Rotterdam doet daar zeer krampachtig aan mee (blog 51 American Vertigo). ‘Hunkering naar toekomstige welvaart is het equivalent van een bewuste studiekeuze’ las ik ergens. Juist. Met de grote emotionele aantrekkingskracht die van materiële welvaart uitgaat, is het niet verbazingwekkend dat zovelen zich verdringen bij de poort in een maatschappij waar alles om geld draait en men het gevoel heeft dat de komende generatie het moeilijker zal hebben, en zeker minder welvarend zal zijn, dan de huidige 50 jarigen. Daarvoor zijn ze bereid lange uren te maken die niet noodzakelijkerwijs verrijkend zijn. De jongeman in questie werkt wekenlang tot na 11 uur ’s avonds. Na 9 uur ’s avonds mogen ze op kosten van de bank met een taxi naar huis en mogen ook, extern, een maaltijd bestellen tot € 32 die in de hal wordt afgeleverd en door een stagiaire naar boven wordt gebracht. Als het suchi’s zijn dan heeft men het voordeel dat men met één hand kan eten en met de andere nog wat kan typen… Werken tijdens de weekeinden komt regelmatig voor, maar niet zoveel in zijn categorie. Nog een geluk dat als ‘junior’ de stressfactor miniem is. Daartegenover staat dat hij 9 (!) weken vacantie heeft. Het is waar dat in zijn levensfase het concrete, het materialistische de boventoon voeren en dat de algemene kennis, de belezenheid, het schrijftalent, die hem kenmerken, wel voor een lange tijd zullen worden afgeknepen. Noem het maar een ‘dogmatische slaap’ waar men pas uitkomt als men het geluk heeft tot de algemene leiding door te dringen.

Niet iedereen die zich geroepen voelt, kan tegen de werkcondities met nogal benepen specialisaties. Het is daarom belangrijk op een solide familiekring of huiselijke sfeer te kunnen terugvallen. Kosmopolieten hebben het soms moeilijk, zoals ik ze zelf heb meegemaakt, met Levantijns + Europees gescheiden ouders, 4 talen te spreken, maar geen echte moedertaal+vaderland te hebben, veel te verdienen en niet te weten waar je de feestdagen moet doorbrengen… Men ziet ook verwarrende situaties verschijnen zoals het jonge besogneuze artsenechtpaar dat weliswaar dubbel verdienend is, maar zich geen appartement kan permitteren en dat terwijl een jonge broer/zwager veel meer verdient, niet als ondernemer maar als bankemployee met een enorme ondersteunende infrastructuur. Hij kan zich fraai huisvesten, redelijke sparen en ook nog een ‘femme élégante’ er op na houden. In Londen heet zoiets ‘trophy wife’ die muteert tot ‘mercenary cow’ als het mis gaat, het zegt iets over de culturele verschillen….

Dit soort verhoudingen sporen niet met het idee dat een verdienhiërarchie iets te maken moet hebben men het maatschappelijke nut. In de samenleving hoort men heftige protesten tegen de uitwassen van de bonuscultuur die in zo’n centralistisch land als Frankrijk de hogere lagen van de samenleving contamineert, maar verontwaardiging an sich is een slechte muze en verleidt tot simplistische en emotionele waardeoordelen en gesticulaties die weinig zoden aan de dijk zetten, als er internationaal geen politieke wil bestaat om er daadwerkelijk iets aan te doen. Het is waar dat er andere prioriteiten zijn…. Wat is het verband met het onderwijs? De globale intellectuele weerstand zoals die zich in Frankrijk uit, vindt men niet in Nederland terug. Het kristalliseert zich vooral in het bankwezen en in die wereld heeft Nederland zichzelf uitgeschakeld. In de economische faculteiten zou men moeten beginnen met ‘can’t miss’ ideeën/overtuigingen en hun jargon aan de kaak te stellen, bijvoorbeeld het ‘arrogant belief in the unquestionable superiority of free trade’ en de ‘efficient markets hypothesis’, het zijn de pijlers van ‘The War for Talent’. Rhineland Exit! is daar ook uitvoorgekomen. Juist met de maatschappelijke allocatie van talent gaat het behoorlijk mis*. Laat hen eens nadenken aan het nut van een permanente wedijver en mondialisering die wordt aangestuurd door oversimplificaties en ‘consent manufacturing’ à la Chomsky. De universiteiten zouden moeten nadenken over het nut van de verengelsing als het ten koste gaat van de kwaliteit/diepgang van het onderwijs en van het gevoel van nationale eigenwaarde. Het is het land geworden van de minste weerstand, waar het geldargument alle andere weegbare en onweegbare consideraties verplettert. Even terzijde: Laat ze ook eens begrijpelijk aantonen dat men een gevaarlijk geestelijk vacuüm schept als men onze Christelijke cultuur vogelvrij verklaart en tegelijkertijd de inbrekende en proselieterende Islam voorstelt als een godsdienst van liefde, vrede en zaligheid… Voor alle de deelnemers in het onderwijs is ‘competentie’ en ‘gemiddeld niveau bij PISA-testen’ enz. als doelstellingen lang niet voldoende, tenzij men de samenleving ziet als een verzameling van domme uitvoerders. Het onderwijsveld past zich bij de metingen aan. Het voldoen aan die metingen die per definitie de imponderabilia er buiten laten, lijkt nu belangrijker dan het doel van het onderwijs: Kennisoverdracht, ontwikkeling en succesvol leren, waar interactie en empathie tussen de deelnemers een grote rol spelen. (6) Alleen met een brede algemene kennis, op alle niveaus, kan men de verschillende domeinen overbruggen en de uit de pan gerezen toevlucht van ‘experts’ en opgedrongen dienstenverlening indammen. In het rapport ‘Differentiëren in Drievoud’ kwam dat impliciet aan de orde, zal daar op terug komen.

——————-

Sommigen van mijn Amerikaanse bazen waren White Anglo-Saxon Protestants (WASPs). Ze waren al oud toen ik na mijn studie voor een Amerikaanse bank in Parijs begon te werken. Een humanisme van goed allooi stond hoog in hun vaandel. De verantwoordelijkheid die op hen af kwam vervulden zij met waardigheid. In hun management stijl waren ‘problem solving’ en ‘fiscal optimization’ nog niet zo dominant aanwezig. Het waren ook geen geldbeluste botteriken, eerder grootburgers. Zij gaven de toon aan in Wallstreet en bij de ‘lawyers’. Ik herinner me nogal wat bankverhalen: ‘8%??? but that is usury!’ En ook overgeleverde oorlogsverhalen, want sommigen hadden echt dapper meegevochten en helse situaties meegemaakt. Misschien was het ‘dans l’air du temps’ dat de WASPs als klasse zich zonder weerstand hebben laten overrompelen door ‘The War for Talent’ (7). Indiërs, Filistijnen, Semieten lijken er nu de toon aan te geven. Beproefde Amerikaanse methodes en vindingrijkheid worden met een andere mentaliteit toegepast. Keynes’ privé Leitmotiv: ‘Geld als Knecht, niet als Meester’ dat ook een WASP-principe was, is nu radicaal omgedraaid. Het is het Europese genre niet, al valt er best mee te leven. Met de mondialisering kan het alleen maar erger worden en daarmee de generalisering van een verkapte corruptie. Het wordt nog zuurder voor de ‘losers’. Gelukkig is men niet verplicht zelf alles door een financiële bril te zien. Het Amerikaanse model heeft wel zijn transcendeerde waarde als voorbeeld verloren. Het is een goede gelegenheid om het economische denken wat los te maken van alles wat Amerikaans is en om de eigen traditie beter te valoriseren. Soms raken de Amerikanen zelf in de verandering verstrikt, zoals dezer dagen McKinsey & Company, met zijn allerhoogste ethische pretentie, die door hun Hindoe baas werd betrokken in een uitgebreid netwerk van ‘inside information’ van Indiërs onder elkaar (8). De WASP-mentaliteit is kennelijk héééél moeilijk overdraagbaar en voor de nieuwe generatie niet meer aantrekkelijk. De jonge man waar het in dit verhaal over gaat, is een puur product van het Franse onderwijssysteem, bestaande uit een solide algemene vorming (taalbeheersing, wiskunde, culture générale) en aangevuld met een ‘competentie’ training*** op een ‘grande école’ die hem onmiddellijk op zijn vakgebied inzetbaar maakt. Hij behoort ook tot de ‘backpackers-jeugd’ die al zoveel gezien heeft: Berlijn, Atacama, de trans-Siberië express, Indonesië, fietsend het Schotse hoogland, de baai van Ha Long, 6 maanden Calcutta, de Himalaya, het somptueuze Italiaanse leven… Au fonds is hij voor een ‘functie’ gerecruteerd en niet noodzakelijkerwijs voor een ‘carrière’. Ik waag me er niet aan een oordeel over te vellen of het beter is dan vroeger. Zelf heb ik altijd geprofiteerd van een ‘poste d’observation’ maar dat is blijkbaar zeldzaam geworden. Overigens blijft men als buitenlander meestal op een middelmatig niveau steken, het culturele verschil wordt altijd negatief mee gewogen. En bij ontslag wordt men dubbel gestraft… Culturele diversiteit moge à titre personnel zeer verrijkend zijn, maar meestal niet in materiële zin. Daarbij inhakend: Wat dat betreft is de verengelsing van de Nederlandse universiteit een enorme illusie, al blaast de eigen parochie in crescendo zich daar ‘excellence’ mee in. Alsof de Wereld daardoor nu pas voor ons opengaat voor ‘international jobs’ die daar voor het oprapen liggen. Door alles over één boeg te gooien, heeft men in de Nederlandse context meer vensters gesloten dan dat er deuren zijn opengegaan. Laat een Nederlandse doorsnee academicus maar eens op de bonnefooi een baan zoeken in Frankrijk zoals ik het ooit zelf heb kunnen doen.

)* Hier is een typisch voorbeeld van een tekst uit een prospectus waar het eigenbelang vermomd is in een neutrale uiteenzetting: “These figures are not forecasts, and should not be relied on by prospective investors.” (FT 23 augustus 2011) Commentaar: If they are not forecasts, then what are they, and if they are not to be relied on by prospective investors what purpose was intended in distributing the information to them? Suggesties: a) To generate fees b) To perform competence c) To fill a space in the prospectus d) To cover their #ss#s after the lawsuit in the failed IPO. e) To lie and cheat without consequence en dit is ook een mooie: ‘Series 6A EUR 500,000,000 iTraxx Europe Crossover Fixed Rate Credit Linked Secured Notes due 2011’. Ja, echt zoals dat daar staat. Was het iets voor BONners om veilig in te beleggen?

)** Om de lange termijn effecten van de druk op leraar salarissen te pareren, zegt U dan om U heen: « Si vous trouvez que l’enseignement coûte trop cher, essayez l’ignorance »

)*** ‘training is about moving people into positions where they can be productive immediately, education is about getting a person ready for a Life to follow and also to make them adaptable, make them innovators and give them curiosities, and be able to transcend a particular vocational moment’ uit het FT interview met Mrs Drew Gilpin Faust (President van de Harvard University), juni 2009.

(1) Recent ook gehoord op France Culture 18 juni 2011, M. Richard Millet: ‘Le pays se déconstruit, se défait….[où je me trouve dans] une situation d’apartheid volontaire … exclu par moi-même d’un territoire et d’un groupement humain où je ne me sens plus moi-même….quand je suis le seul blanc cela me pose de telles questions que je ne peux que m’exclure moi-même, je n’ai plus de réponses à cela’.

(2) De zeer hoge kosten van dit soort dienstenverlening waar blijkbaar de concurrentie geen vat op heeft, sijpelen door naar de provincie. Uit eigen ervaring: Een fiscalist die € 514/uur + btw vroeg of € 180/uur + 10% van de bedongen belastingvermindering, hetgeen nog veel duurder was… En dat voor een eenvoudige zaak. Het is geen wonder dat vele ingenieurs naar de financiële sector overstappen.

(3) Voor fijnproevers: news.efinancialcareers.co.uk/newsandviews_item/newsItemId-33117

(4) Tot € 100.000 (!!!) worden de boni contant uitbetaald, daarboven wordt 50% ingehouden en gerelateerd aan het bedrijfsresultaat en kan pas na 5 jaar verzilverd worden.

(5) In die rangschikking zijn bij de eerste tien 8 Franse instellingen. In de City zouden 30% van de hoogste bonustrekkers Fransen zijn…

(6) Dit is ook van toepassing op de onderwijswereld: ‘The world of economics/consulting/trading/finance is one that is keen on making scientific (even if pseudo-scientific) rational and logical facts. While it prides itself on that and believes the world is “conquerable” with that astute attention on that kind of epistemology, it is also its weakest point. Human beings are not always rational, logical, or predictable. Human beings are fickle, have competing and conflicting desires. As biological beings, we are never thoroughly consistent. So, to apply the kind of hard-fact, logical and rational approach to what is essentially fuzzy, conflicting, and not-always-logical beings and society and culture, and expect that logic and science will solve the problems, the likes of McKinsey will fail and fail again and again in this matter’. (Discussie over McKinsey in de FT van 30 november 2011 www.ft.com/intl/cms/s/2/0d506e0e-1583-11e1-b9b8-00144feabdc0.html#axzz1l3K3iqbA)

(7) Men hoeft niet gelovig te zijn om bepaalde elementen van de Christelijke doctrine op hun merite te waarderen. Het is merkwaardig dat een WASP bolwerk zoals McKinsey dat dat van origine was, met zo’n opportunistisch verhaal als ‘The War for Talent’ is gekomen en dat niemand er aan gedacht heeft de eeuwigheidswaarde van de filosofische en best moeilijke Gelijkenis van de Talenten (Mt 25, 14-29) een nieuwe inhoud te geven.

(8) www.ft.com/cms/s/0/144e6728-4a87-11e0-82ab-0144feab49a.html#axzz1G5fKpdze