43 Studeren in Frankrijk : In de donkere schaduw van het Quartier Latin

12 december 2008
16 januari 2012: aangevuld met citaten uit het proces van ‘Douch’, film van France 3 op 9 januari 2012.
Mme Marceline Loridan-Ivens heeft haar autobiografie geschreven ‘Ma Vie Balagan’.
Voor een land als Nederland dat zo weinig cineasten heeft voortgebracht is Joris Ivens (1898-1989) wel zeer bijzonder. Hij was onze Lenie Riefenstahl, zij het minder imposant, maar zij had heel wat meer middelen tot haar beschikking voor haar ‘Triumph des Willens’ en ‘Les Dieux du Stade’ enz. Beiden waren even verblind en doof, maar met veel talent en dolenthousiast om de zegevierende ‘massa’s’ uit te beelden. Marceline Loridan (1928) was de co-directrice van Ivens latere films. ‘Le 17è Parallele’ (1968) en de triptiek ‘Comment Yukong déplaça les Montagnes’ (1976, 12 uur !! opgenomen in 1973-75), die ik met gefascineerd afgrijzen heb uitgezeten. Het zijn films die druipen van communistische retoriek en Mao-idolatrie: ‘Onze Hemel is niets anders dan de massa van het Chinese Volk’ (sic) ; ‘De schop is onze pen, de rivier ons papier’ en ‘ Schoonheid is een beletsel om de strijd met wilskracht vol te houden’ (1). Ik probeer te begrijpen hoe het mogelijk was dat Yukong volle zalen trok in het Quartier Latin toen de bloederigheid van de Culturele Revolutie al bekend was en op het zelfde moment extreme Maoïsten in Cambodja hun landgenoten de keel doorsneden of ze met een houweel de schedel insloegen, na ze eerst gemarteld te hebben (april 1975- januari 1979). Een kwart (1,7 à 2 miljoen) van de eigen bevolking is daaraan ten onder gegaan. Misschien moet men dat zien in de context van het levendige intellectuele ferment dat daar heerste na 1968 in de entourage van de Ecole Normale Supérieure, de school van Simone de Bauvoir, Sartre, Senghor, Althusser, Bourdieu, Aron, Revel en zoveel anderen. De Gauche Prolétarienne van Benny Lévy (heel briljant, later in Jeruzalem de mystieke kant opgaan, inmiddels overleden) en Sartre had zich toen al opgeheven, waardoor Frankrijk in de ‘Loden Jaren’ waarschijnlijk bespaard is gebleven van uitwassen van de Rote Armee Fraktion en de Brigadisten. In 1974 werd Soljenitsin gepubliceerd. Linkse intellectuelen hebben die Prometheus nooit kunnen pruimen, zoals dat bij diens overlijden weer bleek. Als Fidel Castro doodgaat, zal hij zo gememoreerd worden: zijn bedoelingen waren goed, jammer dat de kapitalisten hem nooit ècht een kans hebben gegeven… Vanaf 1974 kwamen de ‘nouveaux philosophes’ te voorschijn, waaronder het zeer intelligente troeteldier der media Bernard Henri Levy (4). Het is ook bizar dat de opperslachters Pol Pot, Khieu Samphan en Ieng Sari waarschijnlijk (het is een speculatie) in hun studententijd in het Quartier Latin hun mensvernieuwende denkbeelden hebben op gedaan. Wie zouden in dat Marxistische nest dat de Sorbonne toen was (en gedeeltelijk nog is) hun Franse denkmeesters geweest zijn?

Mevrouw Marceline Ivens-Loridan (1928) ontmoette Joris Ivens, die sinds 1956 in Frankrijk vertoefde, in 1963. In hem heeft zij een man gevonden die de plaats van haar vergaste vader kon innemen (daar is ze zelf nogal laconiek over). Voor iemand die Auschwitz en Bergen Belsen overleefd heeft, en er een keurmerk van gemaakt heeft, waar alle kritiek op afketst, is het merkwaardig dat ze de Chinese slachtoffers, 40 miljoen waarvan 1,7 miljoen gedurende de Culturele Revolutie, en de vernielingen van het erfgoed tijdens de Culturele Revolutie zelfs niet heeft aangevoeld (2). Als enige excuus voert ze aan ‘lange tijd had ik gedacht (sic, niet ‘overtuigd’, dus selectief nagedacht?) dat een revolutionair noodzakelijkerwijs goed was…ik was naïef’. Dat is wel héél, héél kort door de bocht, geen woord van spijt of autokritiek zoals anderen dat wel gedaan hebben. Daar tegenoverstaat dat men iemand ook moet beoordelen op diens vrienden. Daar zit Simone Veil (Conseil d’Etat) tussen (ze hebben elkaar in Auschwitz leren kennen) met een grote uitstraling van intelligentie, classe en stijl, suave stem (vergeleken met de blikken carrière stemmen van Mrs Clinton of Mme Royal), ex-minister, ex-voorzitster van het Europarlement, zij is een soort persoonlijkheid die men in Nederland helaas al te zelden aantreft. Ik zou zonder moeite een half dozijn kunnen noemen… Het is een zeer groot cultureel verschil (3).

Sinds het jaar 2000 draagt ze een Davidsster, want ‘als je de vernietigingskampen hebt meegemaakt en geen Jood wil zijn, dan betekent dat dat Hitler gewonnen heeft’. De geïnteresseerde buitenstaander, die gezien heeft hoe zij Mao Tse-toeng heeft opgehemeld en diens slachtoffers door omissie heeft vertrapt, zet daar levensgrote vraagtekens bij.

Degenen die zich voor € 19,00 willen kwellen kunnen: ‘Ma Vie Balagan’ (Ed. Robert Laffont, 289 bldz) kopen. Ze kunnen ook wachten dat misschien over een paar jaar een ‘best-of’ in het Amerikaans verschijnt. Een betere keus is waarschijnlijk ‘Une Vie’ voor € 22,50, de autobiofraphie van Simone Veil (Stock, 399 bldz), die tegelijkertijd verschenenen is.

Met dit verhaal zou ik willen zeggen dat het belangrijk is de geschiedenis (in ruime zin) niet alleen goed en in chronologische orde te onderwijzen, maar ook om er een intellectuele inhoud aan te geven waar men op kan terugvallen voor weerstand en tegenspraak. Weerstand en tegenspraak, het lijkt mij dat het daar in Nederland aan ontbreekt, men ziet het in de onderwijsdiscussie en ook in zoiets emblematisch als de versjachering van de ABN Amro Bank.

Degenen die zich interesseren voor zo’n Quartier Latin fenomeen als de ‘nouveaux philosophes’ kunnen hier terecht : bibliobs.nouvelobs.com/2008/07/09/que-reste-t-il-des-nouveaux-philosophes

(1) De laatste 2 slogans (La bêche est votre stylo, la rivière est votre papier , La beauté est un obstacle à la volonté de combattre) zijn geciteerd uit het wel zeer, zeer bijzondere filminterview van ‘Douch’. Zie www.ecrans.fr/Duch-dans-la-tete-d-un,13833.html Dit is ook een mooie: ‘Tijdens de Culturele Revolutie werden de professoren, de schrijvers, de geletterden vernederd, gemarteld en geëxecuteerd om te voldoen om aan dit verheffende parool van de Grote Roerganger: ‘de kapitalistische klasse is de huid, de intellectuelen zijn de haren die op de huid groeien. Als de huid sterft, zijn er geen haren meer’. Er waren in Frankrijk bewierokers van Mao Tse-toeng die deze magnifieke vooruitgang van de menselijke geest met gejuich ontvingen en van plan waren dit in onze achtergebleven (ignorante) contreien toe te passen. (Franse bron vergeten te noteren).

(2) Bij de berechting dezer dagen van Douch (Kang Kek Ieu, van origine onderwijzer), de baas van de Tuol Sleng gevangenis in Phnom Penh (20.000 slachtoffers) die ooit een Franse gevangen etnoloog Bizot heeft laten gaan, illustreert het failliet van ‘het revolutionaire doel heiligt de middelen’: de energie die hij toonde om nog meer te doden, was het bewijs dat hij zich als revolutionair kon overtreffen, moreel was hij een held. La propagande le poussait à se montrer ‘plus rouge que rouge’ et à ‘tuer les réactionnaires et leurs rejetons’.

(3) supprimé

(4) BHL, mentor van Mme Ségolène Royal. Geïnspireerde schrijver van ‘American Vertigo’ (Amerikaans reisverhaal in de voetstappen van Alexis de Tocqueville). Een ‘pompeuze augurk’ (cornichon pompeux) in de ogen van links Links, een geestigheid die doet denken aan ‘geile adder’ (vipère lubrique), een charmant voorbeeld van een dubbele epitheton waar de communisten van de vorige generatie hun renegaten mee aanduidden. Ook nog heel rijk en de oneigenlijke grootvader van het kind van zijn zeer ‘good looking’ en erudiete schoonzoon bij Mme Carla Bruni Tedeschi die eerder de vriendin van zijn eigen vader (ook een bekende filosoof) was. Allemaal ’caviaar Links’, maar wel heel intelligent en talentvol, het zal U duizelen.