40 Studeren in Frankrijk : Entre les Murs

5 october 2008
Bande-annonce :
www.allocine.fr/video/player_gen_cmedia=18814148&cfilm=58151.html
www.allocine.fr/video/player_gen_cmedia=18815980&cfilm=58151.html

‘Tussen de Muren’ is de film waar Laurent Cantet dit jaar de Palme d’Or voor kreeg. De hoofdpersoon, de leraar François Marin (François Bégaudeau) is de zeer gewiekste ‘prof de Français’ die begonnen is met het schrijven van het boek en die nu met een zeer groot talent zichzelf speelt. Het is een onopgesmukte uitbeelding van een klas in een probleem ’collège’ in het noorden van Parijs. Een ‘collège’ is de 4-jarige gemeenschappelijke onderbouw die aan het 3-jarige ‘Lycée’ voorafgaat. De 25 leerlingen)* zijn pubers van 14 jaar van allerlei kleur. Het is een factuele film, waar geen moraal aan verbonden is, men zoeke er ook geen romantiek. Iedereen kan in de film wel iets van zijn smaak vinden. Franse HNLers omdat Bégaudeau zich altruïstisch instelt op het niveau van zijn leerlingen (il place l’élève au centre du système éducatif) en een genereuze postuur inneemt en daarbij zijn eigen taal relativiseert (elidering van de ‘u’ en debielste grammaticale vraagvorm, zoals ‘t’as pas fait ton devoir?’ in plaats van het betere ‘n’as-tu pas fait ton devoir?’). Er zijn idealisten die zich verheugen op het ‘gemetiseerde taalgebruik die in iedere zin met een fantastische vrijheid opbloeit, dank zij de lexicale creativiteit van de leerlingen’. Anderen zien daar een grenzeloze verloedering in (ikzelf ook) en een schabloon voor toekomstig onbegrip omdat die vitale jeugd een viaticum meekrijgt die totaal onvoldoende is voor een abstracte redenering, dat ziet men dan ook in de film, het gaat er meer over emoties dan over het redeneren.)** De kleurenblinden en de naïven vinden dat die Palme d’Or een les geeft aan al die xenofobe racisten die ontkennen dat de immigratie een kans is voor Frankrijk en de culturele diversiteit een verrijking)***. De racisten, de sceptici en de realisten zien er de bevestiging in van hun vooroordelen dat het allemaal een hopeloze zaak is, want met dit soort scholen en navenant onderwijs krijgt men een zwakke maatschappij die niet in staat is principes door te drukken en inhoud te geven aan wat bij ons waardevol is. De pessimisten denken dat als je racist bent op je 14e (daar valt ook heel wat anti-blank racisme onder), de kans groot is dat op je 40ste je hart een potentiële moordkuil is of erger. Een combinatie van dit soort overwegingen verklaart waarom er een ruée is op de betere staats- en privéscholen.

De film wordt gekenmerkt door een zeer dynamische afwisseling van scènes, waarvan de aanloop nauwelijks een seconde duurt. Als men het ‘signaal’ mist, verdwijnt ook het begrip voor de zeer snelle haast onvertaalbare dialogen die vaak naar het ‘verlan’ verwijzen. Zo verdwijnt de moeizaam opgebouwde vertrouwen met Suleymane (een pikzwarte kauwgummende Malinees die zelfs geen schrift mee naar school neemt en die toch zijn sympathieke kanten heeft) in één klap, als het Suleymane ter ore komt dat Bégaudeau in de Conseil de Classe, hem als ‘beperkt’ heeft gekenschetst. In de klas kunnen ze zich niet goed verbaal uitdrukken, maar ze zijn wel hypergevoelig, aan uitschuifbare tenen is er geen gebrek.

In een mooie scène moeten de leerlingen een zelfportret schrijven en ter inspiratie eerst het Dagboek van Anne Frank lezen (lijkt me nogal gedurfd), in praktijk de laatste 2 bladzijden, men ziet hoe limiterend hun vocabulaire is, hoe moeilijk de leraar het heeft en hoe gering het concentratievermogen van de leerlingen is. Elders moet Bégaudeau ouders te woord staan, waartussen een verdwaalde blanke moeder die droomt van ‘Henri IV’ (zie mijn blog 16) voor zoonlief en die ongerust is over het niveau van de school, maar die te verlegen is omdat zo botweg aan de orde te stellen.

In dit land is men tegen het racisme zoals men tegen de regen is tijdens de vacanties, terwijl men weet dat het onvermijdelijk is, zo is het ook in deze film. Impliciet wordt men ermee geconfronteerd met commentaarloze beelden: alle zwarte Afrikaanse jongens achter in de klas, het onderwijs zal hun worst zijn. Een beeld dat beklemtoont wordt door de manier waarop de oplettende, maar illegale Chinees, die zich zo bar slecht in het Frans uitdrukt, als beste leerling in de bloemetjes wordt gezet. Een hele ambigue situatie doet zich voor wanneer een leraar een inzameling wil houden voor de moeder van die Chinese leerling die is aangehouden om uitgezet te worden. De suggestie wordt met een ijzige stilte ontvangen die slechts wordt onderbroken door de aankondiging van een stralende lerares dat ze in verwachting is en Champagne trakteert. Ze houdt een kleine toespraak, aan het einde waarvan ze zegt te hopen dat de Chinese vrouw in Frankrijk kan blijven, het lijkt teveel op een obligate knieval… In een ander register ziet men ook dat de meisjes zoveel beter zijn dan de jongens…

Op een bepaald moment loopt de situatie uit de hand, want Suleymane begint de leraar te tutoyeren. Zo’n gebrek aan respect kan niet en het loopt voor Suleymane heel slecht af. Een leraar tutoyeert en wordt met ‘vous’ aangesproken. Hij wordt van school gestuurd en zijn familie zendt hem waarschijnlijk terug naar zijn ‘bled’. Bégaudeau krijgt daar een slecht geweten van, want dat was niet de bedoeling, men voelt ook zijn Eurocentrische beter-weten aan: iemand terugsturen naar zijn ‘bled’ : hoe vreselijk in zijn ogen, maar als het de familie is die dat beslist dan is het een vorm van racisme om die beslissing aan te vechten. In feite is Bégaudeau het slachtoffer van zijn eigen enthousiaste naïviteit. In zijn artikel ‘Knulletjes in Gouda missen zingeving’ door de Heer Benzakour in de NRC van 2 october 2008 komt een soortgelijke situatie voor. Ja, zingeving, een mooi diepzinnig woord, ik wed dat dat woord de begrippen als ‘excellence’, kenniseconomie, internationalisering enz. op de tocht gaat zetten.

Onder de leraren wordt de solidariteit, op het moment dat het echt nodig is, op een insidieuse manier gesaboteerd. Aan het begin van het nieuwe schooljaar zitten ze in de leraarskamer en stellen zich met hun voornaam en vak voor, velen zijn nieuw, het doet koud en steriel aan, en bevestigt het idee dat de ‘turnover’ veel te groot is. Wat is een voornaam méér dan een minimaal biologisch gegeven? Ze lijken elkaars situatie niet te kennen, ze zijn daar een heel sjofel in, net als in hun kleding, alleen de rector draagt nog een das. Als er één afbreekt en geheel overstuur in de leraarskamer komt na een confrontatie met een rotklas ‘qu’ils restent dans leur merde’, is de reactie niet één van compassie, maar één van verbaasd onvermogen.

De film eindigt plotseling met een partijtje voetballen tussen leraren en leerlingen. Daarmee wordt de schijn van een harmonische samenleving gered.

In de bijlagen is een kritiek op de film van Philippe Meirieu, de HNL-apostel van ‘l’élève au centre du système’ en een repliek (één van de zeer vele) ‘l’école est aujourd’hui le lieu privilégié de l’ignorance’. BONners zouden er goed aan doen dit soort teksten te lezen i.p.v. altijd maar de Angelsaksische landen als referentie kader te nemen. Als men dit soort teksten tot zich laat doordringen, dan realiseert men zich hoe diep de vrijwillige intellectuele verarming in ons Koninkrijk is.

)* Normaliter 30 leerlingen, maar probleemscholen krijgen een extra dotering om de klassen klein te houden, al lukt dat meestal niet.

)** J’y vois pour ma part un véritable ghetto linguistique, qui exclut définitivement ces élèves de toute chance de promotion sociale. C’est la “fracture culturelle” qui se borne à reproduire un système éducatif qui entretient amplement les inégalités sociales.

)*** Et dire qu’on trouve encore des salauds de racistes xénophobes pour affirmer que l’immigration n’est pas une chance pour la France et que la diversité culturelle n’est pas un enrichissement. Cette Palme d’Or leur servira de leçon et a d’ores et déjà donné un sacré uppercut à leurs thèses mortifères.