De leermiddelen die heden ten dage in het onderwijs worden gebruikt, zijn met opzet zeer toegankelijk vormgegeven. Vrolijke kleurtjes, olijke stripjes lachen de jongens en meisjes toe. Als er ergens een belangrijk punt naar voren moet worden gebracht, worden de leerlingen geholpen met flitsende plaatjes en schreeuwende teksten. “Pas op! Bij het kwadrateren van een negatief getal gebruik ik haakjes op de rekenmachine!” roept een hip stripfiguurtje in een wiskundeboek. Het is mogelijk dat deze manier van presenteren inderdaad rendement heeft en dat kinderen er beter, sneller en efficiënter van leren.
Maar ik heb ook zo mijn twijfels. Wordt het je als leerling niet allemaal veel te gemakkelijk gemaakt? Je hoeft een tekst niet meer grondig te lezen, want op elke voetangel en elke klem word je gewezen. Bij het maken van opgaven hoef je maar een paar pagina’s terug te bladeren tot je de nodige tips hebt verzameld. Je hoeft de stof niet meer te internaliseren of naar problemen te zoeken want je wordt toch op tijd gewaarschuwd.
Zet dat eens af tegen de leermiddelen van weleer. Schoolboeken waren geschreven in taaie, droge lappen tekst die je uiterst zorgvuldig moest lezen. Plaatjes waren er mondjesmaat en enkel maar om de abstracte ideeën in de tekst schematisch weer te geven. Je moest, om uit zo’n boek te leren, actief een wisselwerking aangaan met de tekst, nadenken, naar problemen zoeken en deze helder in vragen formuleren. Als je een opgave maakte wilde het nogal eens gebeuren dat je blunderde omdat je de tekst niet voldoende grondig in je had opgenomen. Dat waren pijnlijke maar o zo leerzame momenten; momenten waarop je een wezenlijk inzicht rijker was geworden.
Ik vraag me daarom af of de huidige leermiddelen niet veel te toegankelijk, te gelikt zijn geworden. Actieve wisselwerking met de stof is niet alleen niet meer nodig, maar ook zelfs niet meer mogelijk. Nadenken over wat je leest kan niet meer omdat je voortdurend wordt onderbroken door de een of andere waarschuwing, opsomming van belangrijke punten of schreeuwende afbeelding. Bovendien is het, als kinderen eenmaal gewend zijn aan schreeuwerig leermateriaal bij het ene vak, vrijwel ondoenlijk om niet bij het andere vak te volgen.
Is er iemand bekend met wetenschappelijk onderzoek naar het verband tussen de geliktheid van leermiddelen en de verankering van lesstof? Dan houd ik me aanbevolen. Zo niet, dan wordt het wat mij betreft hoog tijd voor zulk onderzoek.
PS: Ik schrijf zoals u zult hebben begrepen vanuit de exacte hoek maar ik vermoed dat soortgelijke opmerkingen voor elk vak gemaakt kunnen worden. Reageert!
Reacties zijn gesloten.
Leuke boeken
Ja hoor!
Kijk eens naar de nieuwe boeken voor maatschappijleer (programma havo-vwo 2007): een en al kleurtjes, vierkleurendruk, lijnen, gekleurde kolommen enz. Zo druk als een geschiedenisboek.
Ik heb dan ook een nieuwe methode geschreven: één steunkleur, sober. Natuurlijk zal mijn boek minder verkocht worden, het vereist ook meer van de leraar.
voorlichting versus educatie
Inderdaad, men haalt voorlichting en educatie door elkaar. Bij voorlichting haal je echt alles uit de kast om bijvoorbeeld een gedragsverandering te krijgen (stoppen met roken, minder vet eten enz). Onderwijs is wat anders, omdat daar ook algemene ontwikkeling bij hoort (woordenschat, leren concentreren e.d.).
Droog is niet per se beter
Ik geloof dat het weinig uitmaakt, zolang de systematiek van een boek er maar niet door wordt aangetast.
In hedendaagse leerboeken vind ik inderdaad soms wat tips over zaken waar ik zelf destijds over gestruikeld ben. Dat lijkt me ontegenzeggelijk een voordeel. Dat soort tips betreffen meestal kleine details en staan het begrip van de grote lijn allerminst in de weg.
Als ik goed lees wat u schrijft, stoort u zich eigenlijk meer aan de overdadige en schreeuwerige layout dan aan de inhoud.
Dát ben ik helemaal met u eens.
Kijk eens langs onze snelwegen en je ziet hetzelfde verschijnsel. TEVEEL verkeers- en andere borden, wat er toe leidt dat je ze, helemaal dolgedraaid, allemaal maar negeert.
Overigens bevatte mijn eigen leerboek natuurkunde van 41 jaar geleden ook al de nodige pogingen om lollig te wezen. Die stripjes waar u het over heeft, stonden daar ook al in. Ik vond ze toen ook al irritant, net als nu. Maar om een boek nu per se zo droog mogelijk te maken?
Inhoud en vorm
Maar die kleurtjes verhullen nogal eens dat de systematiek ontbreekt.
Veel slechte leermiddelen
Ik vind inderdaad dat een leerboek de stof zo duidelijk mogelijk moet presenteren. Het kan nooit TE duidelijk. Een enkele keer zijn schreeuwerige kleuren of plaatjes daarbij functioneel, vaker nog leiden ze af. Ook hier weer hebben we te vaak te maken met de leuk-terreur.
Ik heb veel kritiek op de leermiddelen die ik onder ogen krijg, ook met de allernieuwste:
– te moeilijk taalgebruik, zowel qua woordkeuze als qua zinsconstructie
– veel te weinig structuur in de informatie
– voorbeelden die een beroep doen op algemene ontwikkeling die mijn leerlingen (en vele anderen) niet hebben
– gebruik van cartoons; een vorm van humor die mijn leerlingen slechts in een enkel geval doorgronden.
Ook bij landelijk erkende toetsen ben ik vaak erg ontevreden over de vraagstelling, meestal om dezelfde redenen als bovenstaande. Bovendien vind ik de formulering van de vraag, of de keuze uit de antwoorden (bij MC) niet altijd eenduidig.
Ik zou het geweldig vinden als onderwijskundigen zich daar veel meer mee bezig zouden houden.
Hoewel ik het heb over de laagste niveaus in het MBO, ben ik ervan overtuigd dat een zeer toegankelijke informatie ook voor hogere onderwijsniveaus kan bijdragen aan beter begrip van de stof.
Helemaal mee eens
Ik had zes jaar geleden een Nederlands-boek, “Op Niveau Plus”, dat helemaal vol stond met plaatjes. Er stond bijvoorbeeld een ontleedzin in: “Jaarlijks spreekt de Koningin de troonrede uit”. Toen stond ter illustratie de HELE volgende pagina bedrukt met een full-color close-up foto van de gouden koets. Ik ben er na al die jaren nog niet uit wat dat plaatje zou kunnen bijdragen aan de ontleedvaardigheden van de scholier.
Ook mijn wiskundeboeken stonden er helemaal vol mee, wat het leren er een stuk lastig op maakte. De leerstof stond verspreid over vaak meer dan 100 pagina’s en je moest het maar tussenuit zien te vissen. Je was de helft van de tijd bezig met heen en weer bladeren. Ik begreep van mijn ouders dat zij voor hun eindexamen wiskunde slechts enkele dunne zwart-wit boekjes met alleen functionele illustraties hadden hoeven leren. Dat had ik ook wel gewild, en ik denk vele medescholieren met mij.
Dit is allemaal natuurlijk een gevolg van de uitgevers, die meer geld kunnen vangen voor hun boeken naarmate ze kleuriger en heviger geïllustreerd zijn. Ze varen wel bij de (foute) veronderstelling “hoe kleuriger de boeken, hoe leuker de scholier het leren zal vinden”. Het tegendeel is waar. De meesten denken: hoe leer ik zo veel mogelijk in zo weinig mogelijk tijd, en de idioot lijvige boeken van nu vol met irrelevante prikkels helpen daar niet bij. Daarbij zijn de boeken zo zwaar geworden dat je je óf een hernia moet tillen, óf sommige boeken thuis moet laten. Geen van tweeën lijken me erg bevorderlijk voor de kennisoverdracht.
Een les uit mijn eigen stage
Heeeeeel lang geleden liep ik zelf stage in een HAVO VWO school. Mijn stagebegeleider sprak de onsterfelijke woorden: “je bent nooit leuker dan de leukste leerling.”
Dat geldt ook voor allerlei fancy leermiddelen. Het educatieve filmpje is nooit gelikter dan MTV, de educatieve game haalt het niet bij play station 3 spellen, en het lesboek is nooit cooler dan de break-out.
Die competitie moet je niet aangaan, die win je niet. Sterker nog, de leerlingen verwachten dat niet van je, willen dat niet. Er zijn MTV’s genoeg en het tijdschriftenschap bij de lokale super staat bomvol met break-outs. Maar er is maar één school (en ze hebben maar één paar ouders). Leerlingen zijn intelligent genoeg om dat te weten.
Boeken thuis laten
Bij een vak zoals wiskunde waar een duidelijke opbouw in zit zijn die boeken met toeters en bellen rampzalig. Door al die toeters en bellen past er in 1 boek tegenwoordig nog maar de stof van een paar maanden. Eigenlijk zou je een boek willen hebben voor de volledige 4/5/6 jaar van de school. Dan kun je namelijk nog even terugzoeken wat ook al weer met …. werd bedoeld. Dat is nu volstrekt onmogelijk en dat komt het leren niet ten goede.
Methode ‘Moderne Wiskunde’
Opgelet wiskundigen!
Zijn er nog haters van Moderne Wiskunde op dit Forum? (Ik dacht er minstens één ontdekt te hebben, een tijdje geleden).
Ik vind dat eigenlijk wel een gezellig boek.
Natuurlijk is ‘gezellig’ niet het criterium waar het om gaat, maar ik vind het gewoon prettig, en niet onrustig om door te kijken en er staan geloof ik ook geen verkeerde sommen in.
Als ik iets verkeerd heb gezegd: corrigeert u mij gerust.
leermiddelenonderzoek
Beste Bram,
Je vraagt of iemand bekend is met onderzoek naar de effecten van gelikte leermiddelen. Zulk onderzoek ken ik niet, maar dat kan twee dingen betekenen. Of het is me ontgaan, of we stoten hier op het gegeven dat ook de stompzinnigheid van onderwijskundigen grenzen kent en dat dit niet is onderzocht. Ik denk dat het me, als veel meer, is ontgaan, de tweede mogelijkheid is zo nieuw en verrassend dat die nog niet tot me doordringt.
Willem Smit
Beeldcultuur
We leven in een beeldcultuur. geloof ik
Bovendien was het drukken van full-colour-plaatjes vroeger veel te duur.
Ik weet niet of het mag, maar ik ben dol op plaatjes.
Hoe meer, hoe liever.
Daar kan je lekker bij wegdromen, want lessen kunnen zo saai zijn.
Maar, dat geef ik toe, ze moeten wel functioneel zijn .
Vier-kleurendruk is nog
Vier-kleurendruk is nog steeds duur. Vandaar dat ouders zo klagen over de boekenlijst. De kleurenprinter van mijn computer is trouwens ook duur en dat lijkt de school van mijn kind wel eens te vergeten. Kleur is prachtig maar alleen indien noodzakelijk graag.