door Sietske Albertz-Bergsma

Mijn oudste zoon gaat binnenkort voor het eerst naar de ’echte’ school. Al ruim een jaar steken wij tweewekelijks het schoolplein van zijn nieuwe basisschool over naar het bijgebouwtje van de voorschool. De enorm brede betonnen trap, die uitgestrekt als een grijze heuvel tot aan het hypermoderne hoofdgebouw reikt, krioelt dan van de kinderen. Het tafereel heeft een enorme aantrekkingskracht op mijn zoon, dus wordt steeds bij mij gecheckt of het al bijna zover is. ‘Als de blaadjes aan de bomen komen en de winter voorbij is, dan ga je naar school,’ zeg ik. ‘De baaaasisschool, hè mam?’ ‘Ja, schat.’ Hoe zou ik minder dan enthousiast voor hem kunnen zijn?

Een van mijn eerste schoolherinneringen speelt zich af begin jaren tachtig in het buitenland, in Madrid. Ik zat met Spaanse kindjes aan een lange tafel waarop een grote gebraden kip stond en ander griezelig warm eten dat ik thuis nooit at, zeker niet ’s middags. Ik hield mijn kaken stijf op elkaar. Voor straf moest ik naar een donker kamertje met een bed waar ik me maar gedeisd hield uit schaamte voor wat ik niet snapte. Een aantal jaren later, in Oman, ging ik naar een Nederlands schooltje in de vorm van een paddenstoel. Het dak was rood met witte stippen, wat een beetje komisch afstak tegen de ‘Wadi’, een droge vlakte met dorre begroeiing en wilde honden die je ’s nachts uit je slaap hielden. Als ‘Shell-kind’ verhuisde ik vaak en zo doorliep ik ongeveer acht (internationale) scholen tot mijn twaalfde jaar en daarna nog twee middelbare scholen in Nederland. Wat een school zou moeten zijn baseer ik dus niet zozeer op één romantisch idee uit mijn eigen jeugd maar op allerlei indrukken, wetende dat die indrukken vervormd zijn en thuishoren in een ver verleden.

Die indrukken hebben ook veel met elkaar gemeen. Wij behoorden als kinderen toe aan de wereld van onze ouders en leraren, aan hun ideeën over goed en kwaad, aan zoals zij het altijd hadden gedaan, zelfs als dat ‘nergens op sloeg’ zoals je dat dan later tegen ze zei. Het onderwijs van mijn zoon heeft die gedachte losgelaten. De gedachte dat een kind (tegen zijn zin in) kennis en voorbeelden uit het verleden, laat staan van één mens, nodig heeft wordt nu min of meer gelijk gesteld aan het ’isoleren’ van een kind van de buitenwereld. Nou ja, een soort kindermishandeling eigenlijk. Tijdens een cursus die een vriend geeft aan ouders werd hem gevraagd welk ‘recht’ zij, de ouders dus, eigenlijk hadden om hun kinderen hun mobieltjes te ontzeggen. Het kind als rechtssubject, als prins of prinses, als de maat der dingen, zal zo straks vóór alles zijn eigen gang gaan.

Kinderen zouden de figuurlijke kip voorgeschoteld moeten krijgen, maar in plaats daarvan bestel ook ik online de vacuüm broodtrommel met drie compartimenten en een hip kleurtje en bekijk ik plaatjes van hysterisch creatieve kindertraktaties waar ik nachten aan zou moeten doorwerken. In deze nieuwe werkelijkheid verkondigen scholen, waaronder dus die van mijn zoon, een soort bijpassende, ontheemde taal over ‘verandering, creativiteit, diversiteit, verschil en toekomstgerichtheid’, in allerlei variaties van schimmigheid. Bijvoorbeeld: ‘de maatschappij verandert voortdurend’. Wat een ontzettend vermoeiende en liefdeloze boodschap voor jonge mensen; wat is er dan van waarde om bij stil te staan? Er is niets om beet te pakken! En hoe blijf je een voortdurende verandering voor? Dat zou een bovenmenselijke prestatie zijn, een soort constante open houding ten opzichte van alles en iedereen.

Alles van waarde ontstaat nog altijd in het hier en nu met wat we nu weten, lijkt mij. En later is er nog genoeg tijd om je te wreken op de betweterigheid van je ouders en de onjuistheid van die achterhaalde kennis uit je jeugd. Waardevolle kennis wordt alleen overgedragen als we vertrouwen dat we echt iets bezitten en alleen wanneer we niet bij voorbaat iets achterhaald noemen, zoals schrijven, geschiedenis en rekenen. Komen de werken van Picasso, Rembrandt, Mozart en Shakespeare voort uit de betrekkelijkheid van hun kennis? Ik dacht het niet. Hun werken zijn juist tegen verandering bestand.

‘Het op de hoogte blijven van nieuwe ontwikkelingen wordt gekoppeld aan bij- of nascholing op het gebied van management, zorg, opbrengstgericht werken en didactiek’, staat er onder andere in de dikke brochure van de school. Wat er dus vooral steeds verandert zijn ideeën over hoe het onderwijs moet worden ingericht. Dat heeft met kinderen iets aanreiken in een veranderende wereld niets te maken. Het laat eerder zien dat de organisatie (lees: politiek) zelf aan de wortels van die veranderingen wil staan, om niet voor ouderwets versleten te worden. Met andere woorden, veranderen om het veranderen. Het woord ‘kennis’ komt twee (!) keer terug in de brochure. In de vorm van het woord ’kennisgebieden’ en bij het kopje rekenen, waar wordt vermeld dat de kennis die is opgedaan kan worden toegepast bij andere vakken. Stel je voor dat die kennis zomaar wat gaat sluimeren in je hoofd! Toepassen is heilig verklaard. Zo leerde ik laatst dat rekenen er vooral is om te weten hoe je een mobieltje kan kopen.

Welke houding is de juiste? Straks, als ik elke ochtend mijn zoon binnen de ‘time-frame’ van tien minuten moet afleveren en ik met verwilderde blik het huis verlaat, om mijn nek een stopwatch, met in de buggy mijn jongste dreumes en op zijn fiets mijn oudste, herkenbaar aan twee verschillende sokken, wc-papier aan zijn broekspijp en een banaan van vorige week in zijn tas, welke zorgen zal ik dan hebben behalve de dag heelhuids door te komen? Dat is wat ik ook zie bij anderen. Vermoeide ouders, vermoeide leerkrachten die het allemaal zo goed willen doen. De crisis van het onderwijs heeft geen plaats in de ruimte van alledaagse zorgen en beslommeringen. Dat zou alleen anders zijn als er weer een maatstaf kwam, een norm, een standaard voor goed onderwijs. Waarbij er geen plek meer is voor een oppermachtig management en schimmige adviesbureaus. De leraren moeten weer een centrale rol in het onderwijs krijgen. Iets anders zit er niet op. Inclusief de vrijheid om lessen in te richten, om hun gang te gaan. Zodat ze ook weer een praatje aan de deur kunnen maken zonder dat daar een gespreksverslag van hoeft te worden gemaakt. Hoe verder weet ik niet, ik zeg het eerlijk. ‘Een betere wereld begint bij jezelf’ was nog nooit zo waar en nog nooit zo lastig.