door Karin den Heijer, bestuurslid BON en docent wiskunde aan het Erasmiaans Gymnasium Rotterdam

Op 1 oktober presenteerde het Platform Onderwijs2032 de hoofdlijnen van zijn voorlopige advies. Paul Schnabel is de voorzitter van dit Platform. Centraal uitgangspunt van het advies voor het onderwijs van de toekomst is de persoonlijke ontwikkeling van de leerling. De commissie benadrukt het belang van interculturele competenties, persoonsvorming, burgerschap, een leven lang leren, ICT-geletterdheid en probleemoplossende vaardigheden. Het advies is vergaand. Kernwoorden zijn: maatwerk en integraal onderwijs. Het komt erop neer dat ons hele onderwijs overhoop gehaald zou moeten worden. De klassieke indeling in vakken staat wat het Platform betreft niet meer centraal. Het zou van groot belang zijn om kennis meer interdisciplinair aan te bieden en te koppelen aan het aanleren van vakoverstijgende vaardigheden. Bovendien zou ICT hier en daar een leerkracht kunnen vervangen, zoals bij het aanleren van Engels op de basisschool.

Ik heb een paar redenen om te twijfelen aan dit advies. Ten eerste komt het niet overeen met het gezond verstand. In het advies herken ik weinig van de geluiden van collega’s en de contacten die ik heb in het bedrijfsleven en bij vervolgopleidingen. Bovendien heeft het zeer veel overeenkomsten met de mislukte onderwijsvernieuwingen van de jaren negentig. Ik herken de bekende stokpaardjes van onderwijsideologen en onderwijsadviesbureaus. Het Centraal Planbureau (CPB) publiceerde in 2011 het rapport ‘Nederlandse onderwijsprestaties in perspectief’. Hierin werd een alarmerende dalende trend van de kwaliteit van ons onderwijs gesignaleerd. De scores van de Nederlandse leerlingen bleken bij lezen, wiskunde en natuurwetenschappen gedaald. Bovendien bleek de kwaliteit van de Nederlandse leraar te dalen. Het advies van Onderwijs2032 heeft daarentegen een totaal andere strekking. Genoeg reden dus om op onderzoek uit te gaan naar dit ‘vakoverstijgend project’.

Het Platform baseert zijn advies op een ‘maatschappelijke dialoog over de toekomst’. De rapportage van deze dialoog mist de klassieke indeling van een onderzoekverslag (resultaten, analyse, conclusie). Wellicht is de gedachte dat alles sowieso anders is in 2032? Het Platform houdt kennelijk niet van oude structuren, dus heeft de vorm van de rapportage van deze dialoog dezelfde eigenschappen als de inhoud ervan: de structuur is thematisch en feiten zijn ondergeschikt.

In de verantwoording staat: “Ondanks dat we geen uitspraken kunnen doen over de representativiteit van de deelnemers aan de dialoog, kunnen we wel een indruk geven van de invalshoeken die goed vertegenwoordigd zijn.” Nadat de systematische aanpak in ons rekenonderwijs verdwenen is, volgt nu dus een advies over ons onderwijs gebaseerd op een niet-systematisch onderzoek, op een niet-systematische manier vormgegeven.

Het is in de rapportage onduidelijk wat de verschillende meningen over een onderwerp zijn van welke verschillende vertegenwoordigers. Bovendien is het niet transparant welk gewicht er aan deze verschillende meningen is toegekend. De rapportage is op geen enkele wijze te vergelijken met de sociaalwetenschappelijke rapporten die we kennen van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), waar Paul Schnabel jaren voorzitter van was. Zie bijvoorbeeld het rapport Meebetalen aan de zorg – Nederlanders over solidariteit en betaalbaarheid van de zorg uit 2012 van het SCP. Voor dit rapport werden aselecte steekproeven gedaan, deelnemers in groepen ingedeeld en resultaten naar leeftijd en inkomen gepresenteerd.

Is het erg dat een rapport over onderwijs niet wetenschappelijk is? Het Platform vindt duidelijk van niet, gezien de tekst: “In het algemeen constateren we dat de dialoog over het onderwijs van de toekomst een breed gedragen basis heeft. Zelden zagen we twee diametrale opvattingen over bepaalde thema’s; eerder is er grote consensus waarneembaar.”

Is dit zo? Leerlingen van vmbo tot en met vwo, ouders, bedrijfsleven, vervolgopleidingen, onderwijsadviesbureaus en onderwijsgoeroes die allemaal hetzelfde vinden? Dat is niet mijn ervaring. Ik besloot het te vragen aan de heer A.F. (Ab) van der Touw, de enige vertegenwoordiger van het bedrijfsleven in het Platform Onderwijs2032.

De heer Van der Touw is classicus en heeft lesgegeven aan het Christelijk Gymnasium Sorghvliet in Den Haag. Momenteel is hij CEO van Siemens Nederland. Ik sprak met hem over de bevindingen uit de gesprekken met het bedrijfsleven en de vervolgopleidingen. Ik ben de heer Van der Touw erg dankbaar voor zijn rapportage.

Uit de honderdvijftig sessies die het Platform had met verschillende organisaties komt volgens hem het volgende beeld naar voren:

• Het vervolgonderwijs constateert een groot tekort aan kennis bij instromende studenten;
• De afgelopen jaren is het opleidingsniveau van de leraren ernstig gedaald. De kwaliteit van het geleverde onderwijs is achteruitgegaan;
• Leraren worden te weinig gefaciliteerd om zichzelf bij te scholen;
• De aansluiting van het onderwijs op het vervolgonderwijs en beroepenpraktijk is onvoldoende;
• Veel kennis die wordt aangeleerd is verouderd;
• Leerlingen voelen zich gedemotiveerd als ze nutteloze zaken moeten leren;
• Sommige leerlingen worden door het verplichte vakkenpakket belemmerd;
• Technologie is het fundament van onze samenleving. Kennis van algoritmen en ‘big data’ is voor Nederland van groot belang;
• In andere landen wordt in het onderwijs meer aandacht besteed aan ‘leren je mening te vormen en te geven’. In Nederland ervaart men geen probleem op dit vlak.

Terug naar de rapportage van het Platform. De meeste van bovenstaande punten vind ik niet terug, of werkelijk héél beknopt. Na de inleiding en de verantwoording worden in hoofdstuk 3 als doelen van het onderwijs genoemd: (1) kwalificatie, (2) socialisatie en (3) persoonsvorming. Het rapport lijkt aan te sturen op een herhaling van de onderwijsvernieuwingen van de afgelopen twintig jaar: een verdere verlegging van het eerste doel naar de andere twee doelen. Dit idee wordt vertrekt door de indeling van de hoofdstukken: (hoofdstuk 4) Dynamiek in de samenleving, (5) Persoonsvorming, (6) Maatschappelijke toerusting.

Hoewel de koppen van hoofdstuk 7 (Condities voor goed onderwijs) en 8 (Aanpak van het curriculum) veelbelovend zijn, mis ik daar behoorlijk wat onderdelen. Nu is het de vraag hoe belangrijk de mening van het vervolgonderwijs en het bedrijfsleven is. In mijn ogen: zeer belangrijk. Volgens mij zou – op grond van de rapportage van Van der Touw – de inhoud van hoofdstuk 7 en 8 dan ook moeten zijn:

(7) Condities voor goed onderwijs:

• Zorg dat er bevoegde, hoogopgeleide leraren voor de klas staan;
• Verminder de lestaak van leraren, zodat er ruimte komt voor professionalisering;
• Evalueer de rol van uitgeverijen;
• Zorg voor een goede samenwerking tussen vervolgonderwijs en bedrijfsleven met het voortgezet onderwijs.

(8) Aanpak van het curriculum

• Zorg voor een stevige basiskennis in verschillende vakken. Dit in overleg met vervolgopleiding en bedrijfsleven;
• Breng – wanneer de basis goed op orde is – in de laatste jaren van het VO samenhang aan tussen de verschillende vakken. Een gefaciliteerde samenwerking tussen de verschillende secties is hiervoor essentieel;
• Onderzoek de wenselijkheid en praktische mogelijkheid om de vaste profielen en niveaus los te laten;
• Herstel het leren en gebruiken van algoritmes in het onderwijs. Het rekenonderwijs kenmerkt zich momenteel door een gebrek aan systematiek en het voornamelijk geven van contexten en voorbeelden.

De meeste van deze aanbevelingen staan niet in het advies. En andersom geldt ook: de meeste van de wél gegeven adviezen volgen niet uit de door mij genoteerde rapportage.

Mijn conclusie: dit vakoverstijgende project krijgt van mij een dikke onvoldoende. Op basis van dit advies mogen geen strategische beslissingen worden genomen. Hiervoor is een wetenschappelijk analyse nodig van de huidige staat van ons onderwijs, uitgevoerd door bijvoorbeeld het SCP. Hopelijk begrijpen onze volksvertegenwoordigers dat. Onze toekomst hangt ervan af.

Dit artikel verscheen eerder in het decembernummer van het tijdschrift Amphora.